رکورد شکنی در تولید نفت آیا همه چیز در تولید است؟
وبی کارت: در حالیکه صنعت نفت ایران از رکوردشکنی در تولید سخن می گوید، حقیقت اینست که بدون رشد هم زمان حلقه های پالایش، پتروشیمی و صنایع پایین دستی، این رکوردها تنها به خام فروشی بیشتر منجر می شود.
به گزارش وبی کارت به نقل از مهر، در روزهایی که مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران با افتخار از رکورد تازه ای در تولید نفت سخن می گوید، واقعیت این است که چنین موفقیتی تنها قسمتی از داستان بزرگ تر صنعت نفت را روایت می کند. در اقتصاد انرژی، رشد یک حلقه به تنهایی، اگر با رشد هماهنگ سایر حلقه ها همراه نباشد، نتیجه ای پایدار به بار نمی آورد. صنعت نفت و گاز را میتوان مانند زنجیری دید که هر حلقه آن به دیگری وابسته است: حلقه بالادستی همان جایی است که عملیات اکتشاف، توسعه میدان ها و استخراج نفت و گاز به انجام می رسد. اینجاست که فناوری های پیشرفته حفاری، مطالعات مخزن و مدیریت تولید نقش تعیین کننده پیدا می کنند.
اما نفت و گاز خام، بعد از خروج از چاه، باید مسیری میانه را طی کنند؛ جایی که به آن میان دستی گفته می شود. این بخش شامل انتقال با خطوط لوله، ذخیره سازی، جداسازی اولیه و حمل و نقل زمینی و دریایی است، تا خوراک پایدار و منظم به واحدهای پایین دستی برسد. حلقه پایانی زنجیره، یعنی پایین دستی، همان جایی است که خام فروشی به محصول فروشی تبدیل می شود. پالایشگاه ها، پتروشیمی ها و صنایع شیمیایی در این مرحله نفت و گاز را به فرآورده هایی تبدیل می کنند که ارزش اقتصادی چندین برابر نسبت به ماده خام دارند.
تولید نفت و گاز مهم اما تولید سیستم ارزش مهمتر
پیوند این حلقه ها با یکدیگر تعیین می کند که رکوردشکنی در تولید چه موفقیت واقعی برای اقتصاد کشور خواهد داشت. اگر توسعه میدان های نفت و گاز با گسترش ظرفیت پالایشگاه ها و صنایع پتروشیمی همراه نباشد، نتیجه چیزی جز خام فروشی نخواهد بود. هرچه تولید بالا برود، اما ظرفیت فرآوری و تبدیل به محصولات غائی رشد نکند، صادرات خام نه تنها بیشتر می شود بلکه در عمل جایگزین فرصت های اشتغال پایدار، نوآوری صنعتی و درآمد طولانی مدت داخلی می شود.
در شرایط فعلی، باوجود جهش در تولید بخش بالادستی، نشانه های آماری گواهی می دهند که بخش های پایین دستی و حتی میان دستی با همان شتاب پیش نرفته اند. این یعنی ما بیش از آنکه یک زنجیره کامل و هماهنگ داشته باشیم، یک خط تولید ناقص داریم؛ خطی که از دل زمین شروع می شود و مستقیم در مخازن نفتکش ها پایان می یابد. چنین وضعیتی، وابستگی به قیمت های متغیر جهانی نفت را شدت بخشیده، فرصت ایجاد ارزش افزوده داخلی را می سوزاند و سرانجام، اقتصاد ملی را در معرض همان لطمه های قدیمی خام فروشی قرار می دهد.
برای آنکه رکورد تولید نفت به رکورد واقعی در سود ملی بدل شود، باید همه حلقه ها باهم رکورد بزنند؛ از گسترش زیرساخت های میان دستی که جریان مطمئن خوراک را تضمین می کنند، تا افزایش ظرفیت پالایش و پتروشیمی که می تواند نفت ایران را به کالاهایی با تقاضای جهانی و قیمت بالاتر تبدیل کند. در غیر این صورت، رکورد فعلی هرچند از نظر فنی و مدیریتی چشم گیر است، اما در عمل تنها به یک خروج بی سابقه نفت خام از خاک ایران تبدیل خواهد شد بی آنکه حجم معناداری از ارزش آن در اقتصاد داخلی ماندگار شود.
زنجیره ارزش در دام درآمد مفت نفت
در اقتصاد ایران، صنعت نفت و گاز بازهم ستون فقرات درآمدی کشور به شمار می آید؛ صنعتی که هم بیشترین ارزآوری را داشته و هم بیشترین حساسیت را در معرض تکانه های خارجی و تصمیمات سیاسی. طبیعی ترین و سریع ترین مسیر برای کسب درآمد از این منابع، فروش مستقیم نفت خام است؛ روشی که با وجود درآمد کوتاه مدتش، کشور را در دام خام فروشی و وابستگی عمیق به بازارهای خارجی فرو می برد. در مقابل، بخش بزرگی از ظرفیت اقتصادی این منابع زمانی آزاد می شود که نفت و گاز نه به صورت خام، بلکه بصورت سوخت فرآورش شده، محصولات پتروشیمیایی و مواد شیمیایی پیشرفته وارد بازار شوند؛ جایی که ارزش افزوده چندبرابر و قدرت انعطاف پذیری در مقابل تحریم ها حاصل می شود.
وارد کنندگان نفت پیشگام در زنجیره ارزش
تجربه جهانی نشان داده است که کشورها بسته به شرایط خود، حلقه هایی از سیستم ارزش نفت و گاز را پررنگ تر توسعه می دهند. آلمان و کره جنوبی، بدون اتکای به منابع داخلی، به قهرمانان حلقه های پایانی زنجیره بدل شده اند و با محوریت پالایش، پتروشیمی و صنایع پایین دستی، خلأ واردات را با ارزش افزوده بالا جبران کرده اند. عربستان، در نقطه مقابل، سال ها تنها بر تولید و پالایش تکیه داشت، اما بتازگی گام هایی برای توسعه بخش پتروشیمی برداشته است. آمریکا، با وجود برخورداری از منابع عظیم، زنجیره را تا آخر تکمیل کرده و از حلقه استخراج تا محصولات غائی را به هم پیوسته است. این رویکردها سه راهبرد کلی را ترسیم می کنند: توسعه کامل زنجیره از ابتدا تا انتها، حرکت از ابتدا تا میانه، یا تمرکز از میانه تا آخر.
ایران، با ذخایر بزرگ و موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز، بالقوه در بهترین نقطه برای اجرای راهبرد «از ابتدای تا انتهای زنجیره» قرار دارد. اما واقعیت امروز با این پتانسیل فاصله دارد. معماری سیستم ارزش در کشور نامتوازن بوده، خوراک پایدار صنایع پایین دستی تضمین نشده و حلقه های فناوری پیشرفته یا غایب اند یا وابسته به خارج باقیمانده اند. درحالی که چین، با مدل یکپارچه سازی سطوح مختلف زنجیره در چارچوب شرکتهای دولتی عظیم مثل ساینوپک و حفظ حضور فعال در همه حلقه ها، موفق شده است هزینه ها را کم کند و راندمان را بالا ببرد، ایران بازهم با جدایی و عدم هماهنگی میان بخش های بالادستی و پایین دستی روبه روست.
کشورهایی مانند آلمان، با تشویق رقابت و ایجاد فضای متنوع مالکیتی، ده ها هزار شرکت کوچک و بزرگ را وارد بازی کرده اند و عمق سیستم ارزش خودرا گسترش داده اند. این مسیر در ایران می تواند با سیاستگذاری هدفمند و استفاده از توان بخش خصوصی، خصوصاً در صنایع پایین دستی، اجرا شود. تنها در این صورت است که میتوان به سوی گسترش واقعی زنجیره، اشتغال زایی گسترده و جهش صنعتی حرکت کرد.
پول برای واردات هست برای رونق سیستم ارزش خیر
از این واقعیت نمی توان گذشت که بازار سوخت بازهم بخش غالب مصرف فرآورده های نفتی جهان را تشکیل می دهد، اما روندهای آینده نشان می دهند که رشد بازار محصولات پتروشیمیایی از سوخت پیشی خواهد گرفت. این یعنی اگر امروز مسیر توسعه سیستم ارزش را شروع نکنیم، فردا جایی در بازار جهانی محصولات پیشرفته نخواهیم داشت. تضمین خوراک و زیرساخت های پایدار، مکان یابی دقیق هاب های شیمیایی با دسترسی به آب، انرژی، حمل و نقل و نیروی متخصص، و بومی سازی فناوری های کلیدی، از الزامات غیرقابل چشم پوشی این مسیر هستند.
با وجود تمام این شواهد، هنوز انگیزه مالی در ساختار دولت و شرکت ملی نفت عمدتا حول صادرات خام می چرخد. این نقطه باید اصلاح گردد تا فروش داخلی خوراک باارزش به صنایع پایین دستی بر صادرات خام ارجحیت پیدا کند. این تغییر، هم منطق اقتصاد مقاومتی را تقویت می کند و هم کشور را از دام نوسانات بازار جهانی نجات می دهد.
در نهایت، شکستن رکورد تولید نفت بدون رکوردشکنی مشابه در تکمیل سیستم ارزش، یک موفقیت ناقص است؛ موفقیتی که شاید در آمارهای تولید قدرت نمایی کند، اما در واقعیت، وابستگی به فروش خام را بیشتر می کند. اگر مقرر است اقتصاد ایران از ظرفیت راهبردی نفت و گاز برای جهش پایدار استفاده نماید، باید رکورد بعدی، رکورد تولید در حلقه آخر زنجیره باشد؛ جایی که ارزش واقعی از دل هر بشکه نفت بیرون کشیده می شود.
منبع: وبی كارت
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب