چرا انرژی های تجدیدپذیر در ایران سهم ناچیزی دارند؟
به گزارش وبی کارت، رشد کُند انرژی های تجدیدپذیر و تنوع پایین منابع انرژی، امنیت انرژی و توسعه پایدار ایران را در معرض تهدیدی جدی قرار داده است.
به گزارش وبی کارت به نقل از مهر در حالیکه ایران جزو کشورهایی است که بیشترین پتانسیل را برای توسعه انرژی های تجدیدپذیر در خاورمیانه دارد، حقیقت فعلی نظام انرژی کشور حکایت از وضعیت نگران کننده ای دارد؛ سهم انرژی های تجدیدپذیر همچنان کمتر از یک درصد سبد انرژی کشور است و تنوع منابع انرژی بشدت پایین مانده است. این ترکیب ناپایدار، آینده اقتصاد، امنیت انرژی و محیط زیست ایران را بشدت صدمه پذیر و شکننده کرده است.
نکته تلخ اینجاست که باوجود دهه ها شعار و سیاستهای حمایتی اعلامی، هنوز هم کمتر از ۱۰۰۰ مگاوات ظرفیت عملی نیروگاه های تجدیدپذیر کشور به شبکه متصل شده، که سهمی ناچیز در قیاس با تولید ۹۰ هزار مگاوات برق به طور عمده مبتنی بر گاز و سوخت فسیلی است. رکود سرمایه گذاری، انگیزه پایین سرمایه گذاران، تصمیم های غیرکارشناسی و رقابت قدرتمند رقبای سنتی سبب شده ایران از رقبای منطقه ای مثل ترکیه و حتی برخی کشورهای عربی، فاصله ای جدی بگیرد و شاخص تنوع پذیری منابع، هر سال ضعیف تر شود.
چرا تنوع منابع انرژی اهمیت دارد؟
تنوع سبد انرژی، نقش شریان حیاتی در پایداری سیستم اقتصادی و زیست محیطی کشورها دارد. اتکای افراطی بر منابع محدود آن هم منابع فسیلی سبب می شود کشورها از شوک های اقتصادی، بلایای طبیعی، نوسانات سیاسی یا حتی خرابی های فنی، صدمه جدی ببینند و اقتصاد آنها شکننده شود. تنوع بخشی به منابع انرژی مانند افزایش سهم انرژی های خورشیدی، بادی، ژئوترمال و زیست توده، نه فقط امنیت انرژی را تضمین می نماید، بلکه قدرت چانه زنی کشور در منطقه و بازار جهانی را ارتقا می دهد، اشتغال جدید به وجود می آورد و فشار بر محیط زیست را کم می کند.
امروز خیلی از کشورهای دنیا در برنامه های کلان خود، تنوع منابع انرژی را یک اصل راهبردی قرار داده اند. این تنوع، صدمه پذیری کشور را در مقابل بحران ها کم می کند: برای نمونه در سال هایی که خشکسالی تولید برق آبی را کم می کند، یا اختلال روند تأمین سوخت فسیلی رخ می دهد، منابع جایگزین به کمک می آیند.
تصویری از وضعیت فعلی: سهم خفیف و رشد کند انرژی های تجدیدپذیر در ایران
بر اساس داده های رسمی وزارت نیرو، ظرفیت اسمی نیروگاه های خورشیدی ایران به زحمت به ۵۰۰ مگاوات و نیروگاه های بادی به ۳۲۰ مگاوات رسیده است. مجموع ظرفیت عملی کل انرژی های تجدیدپذیر کشور (خورشید، باد، زیست توده و برق آبی کوچک) هنوز زیر ۲۰۰۰ مگاوات باقیمانده که معادل کمتر از یک درصد سبد تولید برق کشور است. این میزان برای کشوری با این گستره اقلیمی از دشت های پرباد خراسان و سیستان تا آفتاب کرمان و یزد بسیار ناچیز است.
در طرف مقابل، بیشتر از دو سوم کل برق کشور از نیروگاه های سیکل ترکیبی یا حرارتی مبتنی بر گاز و دیگر سوخت های فسیلی تأمین می شود. انرژی هسته ای، برق آبی، یا واردات برق سهم محدود و روبه کاهشی دارند. این وابستگی شدید به سوخت های فسیلی (عمدتاً گاز طبیعی) باعث گره خوردگی کل نظام انرژی از تولید تا مصرف و صادرات با نوسانات بازار جهانی و بحران های داخلی شده است. تجربه بحران اخیر گاز و قطعی برق در زمستان ۱۴۰۱ و تابستان ۱۴۰۲ گویای عمق این صدمه پذیری است.
ریشه های سهم اندک و رکود انرژی های تجدیدپذیر در ایران
۱. یارانه سنگین به انرژی های فسیلی
پرداخت یارانه های کلان به برق و گاز سبب شده قیمت تمام شده انرژی در ایران بسیار پایین تر از نرخ جهانی باشد. این مورد سبب حذف هرگونه انگیزه صرفه جویی یا سرمایه گذاری برای انرژی های نو می شود، چونکه بازگشت سرمایه نیروگاه های خورشیدی یا بادی در این شرایط منطقی نیست.
۲. نبود سیاستهای پایدار و حمایتی
بی ثباتی در مقررات، تغییر مداوم تعرفه ها و قراردادهای خرید تضمینی (PPA)، عدم تداوم پروژه های حمایتی و عدم اجرای عملی قوانین مانند قانون توسعه انرژی های تجدیدپذیر ۱۳۹۴، سبب ناامنی و بیم سرمایه گذاران شده است.
۳. موانع مالی و کمبود مشوق های بانکی
دسترسی دشوار به تسهیلات بانکی، نرخ سود بالا، نبود بیمه پروژه های نیروگاهی، و نارسایی بازار سرمایه، عملا پروژه های مقیاس کوچک و متوسط را از گردونه خارج ساخته اند.
۴. سلطه غول های سنتی و تضاد منافع
بخش های قدرتمند و سنتی صنعت برق و نفت و گاز کشور نقش تعیین کننده ای در سیاستگذاری دارند و غالباً به شکل ساختاری در مقابل رشد جدی بازیگران تازه عرصه انرژی نظیر شرکتهای تجدیدپذیر مقاومت می کنند.
۵. تحریم ها و موانع فناوری
واردات فناوری های نو، پنل های خورشیدی با راندمان بالا، توربین های بادی پیشرفته و اجزای کلیدی نیروگاه های مدرن در دهه گذشته با موانع بزرگ بین المللی مواجه بوده است.
۶. ناآگاهی عمومی و نبود فرهنگ مصرف انرژی پاک
در ذهنیت عمومی جامعه، انرژی همچنان تلفیقی از بنزین، گازوئیل و برق ارزان باقیمانده و انرژی های پاک جایگاه فرهنگی و اقتصادی پیدا نکرده اند.
۷. ضعف زیرساخت های انتقال و اتصال به شبکه
عدم توسعه خطوط انتقال ویژه، کاهش کیفیت فنی شبکه برق، و نبود مدیریت هوشمند بار، اتصال نیروگاه های پراکنده انرژی های نو را با مشکل مواجه می کند.
آسیب ها و چشم اندازهای خطرناک تداوم وضع موجود
ادامه این وضعیت، به معنای افزایش صدمه پذیری اقتصاد ایران در مقابل شوک های داخلی و بین المللی انرژی است. وابسته ماندن به یک منبع محدود (گاز طبیعی)، کشور را در مقابل تهدید قطع یا کاهش منابع، بلایای طبیعی، و فشارهای سیاسی صدمه پذیر می کند. اگر مصرف داخلی گاز با همین روند فعلی رشد کند، صادرات گاز و سهم ایران از این بازار رو به کاهش گذاشته و ظرفیت تولید پایدار هم تحت الشعاع فرسودگی میادین و شبکه انتقال قرار می گیرد.
از جانب دیگر، بی توجهی به گسترش انرژی های پاک، سبب افزایش تولید گازهای گلخانه ای و آلودگی هوا، مصرف بیش از اندازه آب و صدمه به منابع طبیعی کشور شده و فاصله ایران از تعهدات بین المللی زیست محیطی و اهداف توسعه پایدار را بیشتر کرده است.
کارشناسان چه می گویند؟
الهام مفیدی، استاد اقتصاد انرژی و پژوهشگر حوزه انرژی های نو در تحلیلی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است می گوید: «امروز هیچ بهانه ای برای این حجم از اتلاف ظرفیت انرژی های تجدیدپذیر و تمرکز سنگین بر گاز و نفت وجود ندارد. ایران، هم از لحاظ تابش خورشید و هم منابع بادی، بین ۱۰ کشور اول جهان است. اما رکود در نوسازی سیاست ها، فقدان انگیزه مالی واقعی و نبود شفافیت در سیاستهای خرید تضمینی برق، عملا بخش خصوصی را به بی تحرکی واداشته است. از طرف دیگر، بازار جهانی فناوری های انرژی بشدت درحال تحول است و هر سال که تعلل نماییم، فاصله ما با صنعت روز دنیا بیشتر می شود. ما به یک سیاست قطعی خروج تدریجی از اتکای نابجا به سوخت های فسیلی و ایجاد یک اکوسیستم رقابتی انرژی نیاز داریم. آینده امنیت انرژی ایران در تنوع آن تضمین می شود، نه در تک محوری و انحصار بخش سنتی.»
او تاکید می کند: «باید الگو را از کشورهایی مثل مراکش، ترکیه، امارات و حتی عربستان یاد بگیریم که ظرف کمتر از یک دهه، با شفافیت در سیاستهای خرید، اعطای مجوزهای ساده و عرضه تسهیلات مناسب، سهم تجدیدپذیرها را چند برابر کرده اند. اگر این مسیر اصلاح نشود، کشور بسمت واردکنندگی انرژی می رود.»
نمونه های خارجی: رشد چشم گیر کشورهای منطقه در انرژی های تجدیدپذیر
ترکیه: با حمایت دولت و برنامه ریزی شفاف، توانست ظرف کمتر از ۱۲ سال سهم انرژی های تجدیدپذیر را از ۳ درصد به بالای ۱۵ درصد برساند.
امارات: با پروژه هایی مانند نیروگاه خورشیدی “نور ابوظبی” و سرمایه گذاری خارجی، ظرفیت انرژی خورشیدی خویش را رکورددار منطقه کرد.
مراکش: امروزه تقریبا ۴۰ درصد برق خویش را از نیروگاه های بادی و خورشیدی تأمین می کند.
عربستان: پروژه های غول آسای بادی و خورشیدی را با مشوق های مالی چشم گیر فعال کرده است.
این کشورها با اصلاح ساختار تعرفه، حذف تدریجی یارانه های سوخت های فسیلی، سادگی در مقررات و حمایت مالی اعتباری، شرایط جذابی برای بخش خصوصی ایجاد کردند.
راهکارهای عملی برای خروج ایران از بحران تک منبعی
۱. اصلاح تدریجی و هدفمند یارانه انرژی
افزایش قیمت سوخت های فسیلی برای صنایع پرمصرف و اختصاص یارانه صرفا به اقشار صدمه پذیر، باعث اقتصادی تر شدن سرمایه گذاری در حوزه انرژی سبز می شود.
۲. تدوین سیاست شفاف و پایدار خرید تضمینی برق
تشکیل بانک مرکزی خرید برق از نیروگاه های تجدیدپذیر و ثابت و قابل پیشبینی کردن قیمتها برای ۱۰ تا ۱۵ سال، سرمایه گذاری در این زمینه را جذاب خواهد نمود.
۳. تسهیل فرآیند صدور مجوز و تخصیص زمین
کاهش بوروکراسی، سرعت در صدور مجوزها، عرضه زمینهای دولتی با قیمت مناسب به پروژه های تجدیدپذیر، راه توسعه سریع این بخش است.
۴. تضمین تسهیلات مالی و جذب سرمایه خارجی
اعطای وام های کم بهره، کاهش احتیاج به وثیقه سنگین و استفاده از بیمه های پروژه ای، ورود سرمایه بخش خصوصی داخلی و خارجی را راحت می کند.
۵. بومی سازی فناوری و پشتیبانی از شرکتهای دانش بنیان
سرمایه گذاری هدفمند روی شرکتهای داخلی در حوزه ساخت پنل خورشیدی، توربین بادی و سامانه های ذخیره سازی می تواند وابستگی به واردات را بکاهد.
۶. فرهنگ سازی و آموزش فراگیر
راه اندازی کمپین های ملی و منطقه ای برای آموزش فواید انرژی پاک و لزوم تنوع بخشی به سبد انرژی با همکاری رسانه ها و مدارس.
۷. اتصال هوشمند نیروگاه های پراکنده به شبکه
توسعه زیرساخت های انتقال و ایجاد سامانه های مدیریت هوشمند توان سبب تسهیل اتصال نیروگاه های کوچک تر به شبکه و افزایش نفوذ تجدیدپذیرها خواهد شد.
چشم انداز و سخن آخر: تنوع سبد انرژی، شرط بقای آینده ایران
تمرکز افراطی بر یک یا دو منبع انرژی هیچگاه نمی تواند پایداری اقتصادی و اجتماعی کشور را تأمین کند، مخصوصاً زمانیکه دنیا به سرعت بسمت کربن زدایی، تنوع بخشی انرژی و حذف یارانه های پنهان می رود. سهم پایین فعلی انرژی های تجدیدپذیر در سبد ایران، زنگ خطر جدی برای آینده است.
انرژی های نو نه تنها ضامن پایداری و امنیت آینده انرژی ایران هستند بلکه با خلق اشتغال، کاهش آلودگی، و افزایش قدرت رقابت جهانی، ایران را برای دهه های آینده مقاوم تر می سازند.
اصلاح سیاستهای حمایتی، جلب اعتماد سرمایه گذاران، تعدیل ساختار یارانه و ارتقاء فرهنگ مصرف، کلید نجات کشور از گرداب تک منبعی و تقویت تاب آوری اقتصاد و محیط زیست ایران خواهد بود.
منبع: webycard.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب