یادداشت كارشناسی؛
آینده نفت چه خواهد شد؟
وبی کارت: اقتصاد انرژی آمریکا ماجرای انقلاب غیرمنتظره شیل را روایت می کند که می تواند جایگاه آمریکا را در جهان متحول و بازارهای انرژی را بازآرایی کند.
به گزارش وبی کارت به نقل از مهر عرضه و جریان های جهانی انرژی در حال رویارویی با دگرگونی هایی گسترده هستند. این دگرگونی ها عمدتا ناشی از تغییر قابل توجه جایگاه ایالات متحده در دنیای انرژی، نقش روبه رشد انرژی های تجدیدپذیر در سطح جهان و سیاست های جدید آب و هوایی و اقلیم است. در اینجا نیروهای مختلفی حضور دارند. یکی از این نیروها قدرت ملت هاست که به وسیله اقتصاد، توانمندی های نظامی و جغرافیا شکل می گیرد. نیروی دیگر از نفت، گاز و زغال سنگ، از انرژی بادی و خورشیدی و از شکافتن اتم و نیز از نیروی حاصل از سیاست های ایجاد نظم جدید در سیستم جهانی انرژی و حرکت به سمت کربن خالص صفر به نام تغییر اقلیم ناشی می شود.
تبیین و توضیح روندهای جدید در عرصه اقتصاد سیاسی بین المللی انرژی نیازمند پاسخ به چند سوال است؛ چگونه انقلاب نفت شیل جایگاه آمریکا را در جهان تغییر داد. جنگ های سرد جدید چگونه و چرا میان ایالات متحده از یک سو و روسیه و چین از طرف دیگر در حال گسترش بوده و نقش انرژی در این میان چیست. چگونه رابطه کلی میان ایالات متحده و چین به سرعت از رویارویی به سمت رقابت راهبردی در حال تغییر بوده به شکلی که این رابطه در حال نمایاندن خود به شکل یک جنگ سرد نوظهور است. بنیان های غرب آسیا که همچنان سومین تامین کننده کل نفت جهان بوده و ذخایر قابل توجهی گاز طبیعی دارد، چگونه متزلزل است. چگونه زیست بوم شناخته شده نفت و خودرو که برای بیش از یک قرن برقرار بوده، با انقلاب جدید در وسائط نقلیه به چالش کشیده شده است. نگرانی های اقلیمی چگونه در حال شکل دهی مجدد به اقتصاد انرژی هستند و چگونه موضوع گذار انرژی از سوخت های فسیلی به انرژی های تجدیدپذیر واقعاً عملیاتی خواهد شد. در نهایت این که نقش آتی سه غول فعلی بازار نفت-ایالات متحده، عربستان سعودی و روسیه- چگونه خواهد بود.
درخصوص نقش ایالات متحده آمریکا، اقتصاد سیاسی انرژی ماجرای انقلاب غیرمنتظره شیل را روایت می کند که جایگاه آمریکا را در جهان متحول ساخته بازارهای انرژی جهان را وارونه و ژئوپلیتیک جهانی را بازآرایی کرده است. در قرن بیست ویکم، تاکنون، نفت شیل و گاز شیل، درکنارهم، مهم ترین نوآوری های شناخته شده انرژی به شمار می آیند. انرژی بادی و انرژی خورشیدی، هردو نوآوری های دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ هستند، هرچند تنها در دهه اخیر قابلیت های خودرا نشان دادند. ایالات متحده برای تبدیل شدن به تولیدکننده شماره یک جهان، هم در نفت و هم در گاز، از روسیه و عربستان سعودی پیشی گرفته و الان یکی از صادرکنندگان اصلی هردو در جهان می باشد. هرچند برخی سیاستمداران بدنبال ممنوعیت استفاده از نفت شیل بوده اند، اما این انقلاب رشد اقتصادی آمریکا را افزایش داده، جایگاه تجاری آنرا تقویت کرده، سرمایه گذاری و اشتغال زایی پدید آورده، و از هزینه خدمات عمومی برای میلیونها مصرف کننده کاسته است. زنجیره های تامین حامی شیل به سراسر ایالات متحده می رسند، به حدودا تمام ایالت ها، و حتی در ایالت نیویورک که به جهت تقابل زیست محیطی، از گسترش شیل درون مرزهای خود جلوگیری به عمل می آورد، اشتغال زایی می کنند.
بحث درباره ی نقش روسیه در مورد آتش افروخته شده ناشی از تعامل جریان های انرژی، رقابت ژئوپلیتیکی و نزاع های دائم بر سر مرزهای پرتنش است که نتیجه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سه دهه پیش – و تمایل ولادیمیر پوتین به بازگرداندن روسیه به جایگاه خود به عنوان یک قدرت بزرگ می باشد. شاید روسیه یک ابرقدرت انرژی باشد، اما به لحاظ اقتصادی، وابسته به صادرات نفت و گاز نیز هست. امروزه، همانند عصر شوروی، آن صادرات سبب جدال سخت درباره ی نفوذ سیاسی احتمالی بر اروپا می شود. بااین حال، تغییرات موجود در بازارهای گاز اروپا و جهان هرگونه نفوذ بالقوه ای را به تدریج از میان برده است. نتایج تبدیل ناگهانی اتحاد جماهیر شوروی به پانزده کشور مستقل، همچنان نامعلوم است. این نا طمینانی خصوصاً در روابط میان روسیه و اوکراین که جدال سختی بر سر گاز طبیعی دارند، بیشتر است. در پی الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴، کشمکش به عرصه نبرد در جنوب شرقی اوکراین انتقال یافت و در نهاین نیز جنگ با اوکراین شعله ور شد که تا حالا ادامه دارد. روابط ایالات متحده و روسیه به سطحی از خصومت تنزل یافته که از زمان شوروی در اوایل دهه ۱۹۸۰ دیده نشده است. درعین حال، روسیه به سمت غرب آسیا برگشته و در حال چرخش به سمت شرق یعنی چین است. مسکو و پکن در تاکید بر حاکمیت مطلق و مخالفت خود با آنچه به عنوان هژمونی آمریکا محکوم می کنند، متحدند. همچنین، ملاحظاتی عملی نسبت به رابطه روبه رشد آنها وجود دارد چونکه چین نیازمند انرژی و روسیه نیازمند بازار است.
جایگاه چین در دستاوردهای عظیم آن به عنوان قدرت اقتصادی و نظامی جهانی طی دو دهه اخیر ریشه دارد، و مبتنی بر نیازهای انرژی کشوریست که به بزرگترین اقتصاد جهان بدل خواهد شد. چین در حال گسترش دامنه دسترسی خود در تمام ابعاد جغرافیایی، نظامی، اقتصادی، فناوری، و سیاسی است. این کشور در حال حاضر در پی ارتقای زنجیره ارزش و تبدیل شدن به رهبر جهان در صنایع جدید قرن بیست و یکم می باشد. چین همین طور از نقشه خود برای مالکیت حدودا کل دریای جنوب چین که مهم ترین مسیر تجاری اقیانوسی در جهان و در حال حاضر آشکارترین نقطه تقابل راهبردی با ایالات متحده است، دفاع می کند. انرژی بخش مهمی از آن ادعاست.
هدف از طراحی برنامه کمربند و جاده چین ترسیم مجدد نقشه اقتصادی آسیا و اوراسیا و فراتر از آنست، تا بدین ترتیب آنچه را زمانی امپراتوری چین بود، در وسط اقتصاد جهانی با نظم جدید قرار دهد. این برنامه ابتکاری بدنبال تضمین برخورداری چین از بازارهایی برای کالاهای چینی و دسترسی آن به انرژی و مواد خام مورد نیاز می باشد.
مرزهای جغرافیایی غرب آسیا در تمام دوران باستان، همراه با ظهور و سقوط امپراتوری های بسیار زیاد، دائماً بازترسیم می شدند. با وجود شش قرن حکومت امپراتوری عثمانی، مرزهای آن اغلب تغییر می کردند. نقشه امروزی غرب آسیا در طول جنگ جهانی اول و بعد از آن، روی کاغذ و در نتیجه فروپاشی عثمانی ها ایجاد گردید و با اینحال بر خطوط استانی به جامانده از عثمانی ها واقع شد. از آن زمان تاکنون، این نقشه ها توسط ملی گرایی پان عربی و اسلام سیاسی، مخالفان دولت رژیم صهیونیستی، و نیز توسط گروه هایی همچون گروهک تروریستی داعش به چالش کشیده شده است. البته نه فقط نقشه های نواحی مرزی، بلکه انواع مختلف نقشه ها – زمین شناسی، چاه های نفت و گاز، خطوط لوله و مسیرهای نفت کش- در شکل گیری منطقه غرب آسیا مؤثر بوده اند. نفت و گاز، و درآمدها و ذخایر و قدرت ناشی از آنها، همچنان محور هویت منطقه هستند. با این وجود، سقوط بهای نفت که در سال ۲۰۱۴ شروع شد، بحث تازه ای را درباب آینده نفت به راه انداخته است. حداکثر یک دهه پیش، جهان نگران نقطه اوج نفت بود. نقطه اوج نفت تصور حاکی از اتمام ذخایر نفت می باشد. امروزه تمرکز به اوج تقاضا تغییر یافته، یعنی این که مصرف نفت تا چه مدت همچنان افزایش خواهد یافت و چه زمانی آغاز به کاهش خواهدنمود. آیا نفت ارزش و اهمیت خودرا در دهه های پیش رو از دست خواهد داد؟ افت تقاضا برای نفت در سال ۲۰۲۰، برای صادرکنندگان نفت ضرورت بیشتری برای متنوع کردن و مدرن سازی اقتصادهایشان به وجود آورده است. این متنوع کردن و مدرن سازی را ابوظبی در سال ۲۰۰۷ با چشم انداز ۲۰۳۰ خود آغاز نموده بود، و عربستان سعودی حالا در تلاش است تا آنرا هرچه سریع تر انجام دهد.
چنانچه یک عامل عمده وجود داشته باشد که به ما بگوید تقاضا، نه عرضه، محدودیت آینده است، آن عامل مربوط به پیوند سیاست های اقلیمی و فناوری است. تنها بازاری که به نظر می رسید برای مدتی طولانی برای نفت تضمین شده باشد، بازار حمل و نقل و خصوصاً خودرو بود. اما این مسأله دیگر در آینده نقشی ندارد، چونکه حالا نفت با چالشی ناگهانی ناشی از سه گانه جدید مواجه می باشد. این سه گانه عبارت است از: اتومبیل برقی، که اصلاً از نفت استفاده نمی کند؛ حمل و نقل اشتراکی)؛ و اتومبیل های خودران. نتیجه می تواند کشمکشی برای سیطره در یک صنعت جدید چند تریلیون دلاری به نام صنعت فناوری اتومبیل باشد.
بحث پیرامون این که جهان با چه سرعتی می تواند و باید با تغییر اقلیم سازگار شود، و این که این امر چقدر هزینه خواهد داشت، بعید است که در این دهه خاتمه یابد. اما هرقدر افکار عمومی بیدارتر می شود و سیاست های جدید درصدد پیاده سازی هدف کربن خالص صفر برمی آیند، این تلاش لزوم بیشتری می یابد. تمام این ها ما را به مفهوم گذار انرژی می رساند: انتقال از جهان امروز، که برای بیش از ۸۰ درصد انرژی خود، وابسته به نفت، گاز طبیعی، و زغال سنگ است، به جهانی که به طورفزاینده با انرژی های تجدیدپذیر کار می کند. انرژی های خورشیدی و بادی به ابزار منتخب برای کربن زدایی از صنعت برق بدل شده اند. آنها زمانی انرژی های جایگزین بودند، اما حالا جریان اصلی هستند. با این وجود، هم چنان که سهم تولید آنها افزایش خواهد یافت، آنها با چالش تناوب مواجه می گردند. آنها می توانند هنگام تابش خورشید یا وزش باد شبکه را سرشار از برق کنند، اما در یک روز ابری یا هنگامی که تنها نسیمی می وزد، حدودا از میان می روند. این مسأله به چالش های فناورانه همچون حفظ پایداری شبکه و یافتن روش هایی بمنظور ذخیره برق در مقیاس بزرگ برای مدتی بیش از چند ساعت اشاره دارد.
اقلیم عامل تعیین کننده بسیار مؤثری در اقتصاد سیاسی بین الملی انرژی خواهد بود. تاریخ به خوبی نشان میدهد که چگونه اقلیم از موضوع مورد علاقه تعدادی دانشمند در اروپای اوسط قرن نوزدهم، که از پیدایش عصر یخبندان دیگری که تمدن را نابود می سازد در هراس بودند، به اجماعی در مورد گرمایش رسید که ۱۹۵ کشور را در سال ۲۰۱۵ در پاریس جهت ایجاد یک توافق اقلیمی گردهم آورد. حالا به نظر می آید شتاب سیاست های اقلیمی که توسط پژوهش های مختلف، الگوهای اقلیمی، بسیج سیاسی و توان مقررات گذاری، کارهای اجتماعی، نهادهای مالی و نگرانی های عمیق افکار عمومی تقویت می شوند، نظام انرژی را تغییر خواهد داد.
یادداشت از روح اله کهن هوش نژاد_ کارشناس نفت و انرژی
منبع: وبی كارت
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب