بحران تجهیز گمرکات به ایکس ری خودکفایی یا واردات؟
وبی کارت: کیفیت پایین و تیراژ کم ایکس ری های داخلی، واردات را باردیگر به گزینه ای جدی برای رفع تهدید امنیتی و اقتصادی گمرکات ایران بدل کرده است.
به گزارش وبی کارت به نقل از مهر، با رشد مداوم تجارت جهانی، گمرکات سراسر جهان با فشارهای دوگانه ترخیص سریع به همراه نظارت دقیق مواجهند. با نگاهی به آمار چشم گیر ۱، ۲۰۷، ۸۰۴، ۵۶۳ اظهارنامه پردازش شده در تمام گمرکات جهان در سال ۲۰۲۳-۲۰۲۴، میتوان نتیجه گرفت که رسیدن به تعادل میان امنیت و تسهیل در ترخیص باید در اولویت اقدامات دولت ها قرار گیرد. بر اساس گزارش سازمان گمرک جمهوری اسلامی ایران، واردات ۳۹، ۲۵۸ هزار تن محصولات به داخل کشور در ۱۲ ماهه سال ۱۴۰۳ در کنار ترانزیت خارجی ۲۱، ۹۱۳ هزار تن در این سال که با رشد ۴۹/۲۲ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل همراه بوده، نشان از آن دارد که توجه مضاعف به این حوزه استراتژیک و بهبود شرایط گمرکات کشور می تواند نتایج امنیتی و اقتصادی بسیاری را به همراه داشته باشد.
بازرسی صحیح و کامل محموله های وارداتی به داخل کشور را میتوان بک اصل مهم در تامین امنیت و سلامت اقتصاد تلقی نمود. همان گونه که مسئولان و رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران بارها به بازرسی حداقلی کانتینرها در گمرکات و بنادر کشور اشاره و نسبت به آن انتقاد کردند که همگی از مدل بازرسی سنتی نشئت می گیرد. همین خلأ نظارتی می تواند یکی از علل آمار بالای قاچاق در کشور یعنی قاچاق سازمان یافته از مبادی رسمی کشور باشد. حادثه بندر شهید رجایی زنگ خطری بود که مسئولان را نسبت به نظارت بر گمرکات مرزی کشور هشیار کند. این در شرایطی است که برخی کارشناسان، قسمتی از قاچاق تجهیزات ساخت پهپاد در جنگ ۱۲ روزه را از مسیر گمرک بیان نمودند.
مطابق بند (ب) ماده ۶ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، وزارت امور اقتصاد و دارایی و وزارت راه و شهرسازی جهت افزایش دقت در بازرسی و کاهش توقف ها، موظف به تجهیز مبادی ورودی و خروجی و مسیرهای حمل و نقل به امکانات فنی مناسب شده اند. همین طور طبق ماده ۱۱ و بند (ط) ماده ۳ قانون امور گمرکی نیز گمرک ایران موظف به استفاده از فناوری ها و تجهیزات نوین بازرسی شده است. در این راستا، دولت ها در در طول این سال ها مبادرت به تجهیز گمرکات کشور با دستگاههای X-Ray و با محوریت تولید داخل کرده اند. حال باگذشت چندین سال از عقد قرارداد تولید ایکس - ری توسط شرکتهای داخلی، آمارها نشان از سرعت آهسته پیشرفت ما در این زمینه دارد. تولید X-Ray های کانتینری علاوه بر تیراژ پایین، با مشکلاتی نظیر کیفیت و فاصله گرفتن از علم روز جهانی در این زمینه روبه رو است.
در چشم انداز روبه رشد تجارت و لجستیک بین المللی، فرایندهای در ارتباط با کنترل مبادی ورودی و خروجی کشور جهت ترخیص کالا از گمرک، برای کسب وکارها بسیار حایز اهمیت است. بازرسی های گمرکی با بهره گیری از دستگاههای اسکنر، تحولی بنیادین در حمل و نقل بود که بدون مداخله فیزیکی، یک بررسی کم فشار، سریع و کامل از محموله را عرضه می کند. استفاده از اسکنرها باهدف اطمینان از رعایت مقررات واردات، تشخیص اقلام ممنوعه، تأیید صحت اظهارنامه بار و شناسایی تهدیدات امنیتی بالقوه، خواهد توانست محتویات محموله ها را ارزیابی کنند. این اسکنرها با ارتقا دقت و شفافیت در رویه های گمرکی، موجب پیشگیری از تأخیر در زنجیره های تامین نیز می شود و با بوجودآوردن تعادل بین تسهیل تجارت و امنیت، کشور را ضمن حفاظت از منافع ملی، از مزایای تجارت بین المللی نیز بهره مند می نماید.
طبق آخرین آمار سازمان جهانی گمرک (WCO)، آمریکا شمالی با ۸/۴۱% سهم بازار، پیشتاز بازار اسکنرها در سال ۲۰۲۴ بود و پیش بینی می شود آسیا و اقیانوسیه (AP) در دوره های بعدی سریع ترین نرخ رشد را تجربه می کنند که ناشی از اقتصادهای نوظهور مانند چین و هند خواهد بود.
اسکنرها دارای انواع مختلف ثابت، قابل جابه جایی، سیار و چمدانی است که مدل هایی از آن هم برای راه آهن و پالت های فرودگاهی استفاده می شوند. دراین میان، اسکنرهای کامیونی و کانتینری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می باشند که اسکن با اشعه ایکس (X-Ray) پرکاربردترین آنها قلمداد می شود. اکنون حدود ۶۰% از سهم بازار در ارتباط با اسکنرهای اشعه ایکس ثابت و قابل جابه جایی و ۴۰% در ارتباط با اسکنرهای سیار است که این مدل از اسکنرها با رشد بیشتر (سالانه ۷%) درخواست روبه رو هستند. اسکنرهای ثابت به علت تجهیزات دستگاه، فضای کافی برای ورود کامیون ها، وجود محوطه پارکینگ و نیز سایت مخصوص قرارگیری دستگاه، نیازمند سرمایه گذاری بیشتری نسبت به بقیه مدلها دارد؛ اما باوجود اسکن عمیق و واضح، تمام این ملاحظات را قابل توجیه می کند. نوع دیگر اسکنرها که قابلیت جابه جایی دارند نسبت به مدل ثابت، هزینه تهیه و بهره برداری کمتری دارند؛ اما پروسه برچیدن، حمل و نقل و مونتاژ آن امکان دارد بین ۱ تا ۸ هفته به طول انجامد. اما در مقابل، محبوبیت اسکنرهای سیار به علت زمان اندک موردنیاز جهت آماده شدن و عملیاتی شدن و نیز هزینه اولیه سبک تر نسبت به دو مدل قبلی، همیشه در جهان روبه افزایش است. این اسکنرها می توانند با توجه به ترافیک و نیاز گمرکات، جابه جا شده و در مواقع حساس نیز در جاده های داخل یا خارج از شهر برای شناسایی مواد مخدر و تجهیزات مخرب در انواع خودروها نیز استفاده شوند.
در نسل جدید این دستگاه ها ادغام هوش مصنوعی (AI) و یادگیری ماشین (ML) برای تجزیه وتحلیل هرچه قوی تر داده ها، دقت اسکن را بهبود بخشیده و احتمال خطای انسانی را می کاهد. استفاده از هوش مصنوعی با کاهش هزینه های عملیاتی و با ارائه تصاویر و تحلیل های کاربردی، یک سیستم غربالگری دقیق تر، کارآمدتر و قوی تری را به منصه ظهور می گذارد.
حال که سهم حمل و نقل زمینی و دریایی در جهان به ترتیب ۸/۲۷ % و ۵۲% از کل ارزش کالاهای معامله شده است، ایران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی خود می تواند حداکثر اثرگذاری را داشته باشد که با تسهیل تجارت بوسیله اسکنرها و سامانه های مرتبط، علاوه بر ترانزیت بین المللی به بهبود کسب وکارها و زنجیره تامین محصولات کمک نماید. ایجاد یک کلان داده با بهره گیری از سیستم خودکار کنترل وزن و ابعاد خودرو، ثبت خودکار پلاک و کد کانتینر، سیستم نظارت تصویری، اطلاعات اسکنرها و اظهارنامه ها می تواند کمک شایانی به بهبود تجارت کند. همین طور وجود مهر و اظهارنامه الکترونیکی در ترانزیت های خارجی موجب افزایش سرعت ترخیص خواهد شد.
در نتیجه ایران در نخستین قدم به این نکته نیاز دارد که امنیت در مرزها باید به یک اولویت ملی تبدیل گردد. با آنکه تجهیزات گمرکات و بنادر کشور نیازمند سرمایه گذاری سنگین است؛ اما رسیدن به امنیت و سلامت اقتصادی در کشور آنرا توجیه پذیر می کند. همین طور عقد قراردادهای پیمانکاری نظیر BOT و BOO می تواند این هزینه اولیه را به حداقل کم کند.
تجهیز گمرکات کشور به دستگاههای ایکس - ری داخلی، خواسته چندین ساله دولت ها بوده است؛ ولی با توجه به عملکرد تولیدکنندگان داخلی این خواسته بطور فاجعه باری در حال انجام می باشد به صورتی که بر اساس گزارش ارزیابی عملکرد سازمان اداری و استخدامی کشور، از ۱۳ دستگاه ایکس - ری کامیونی و کانتینری موردنیاز کشور در سال ۱۴۰۳، تنها ۲ دستگاه توسط شرکتهای تولیدکننده داخلی ساخته و تحویل داده شده است که فاصله بسیار زیادی با تعداد کل دستگاههای آشکارساز موردنیاز کل کشور دارد. بااین حال ایراد را فقط نمی توان به تیراژ تولیدی وارد کرد، کیفیت پایین ساخت و پشتیبانی فنی این دستگاه ها، به معضلی بزرگ تبدیل گشته به صورتی که برخی از دستگاه ها بالاتر از نیمی از سال را خراب و غیرفعال هستند.
اما دوگانه وابستگی به خارج و جهیز تمام گمرکات کشور به دستگاههای ایکس - ری و مادون قرمز در مقابل تولید داخل، همیشه نقطه بحث بوده است. باوجود تحریمها واردات این دستگاه ها بطور قطع با چالش روبه رو خواهد شد که باید با مونتاژ یا واردات از کشور ثالث کار را حل کرد؛ همین طور توجه به این که کشور با محدودیت های ارزی رو به رو است، امکان دارد واردات اسکنرها را به نبود منابع مالی نسبت دهند؛ اما اگر سرمایه گذاری در جای درست صورت گیرد، تجهیز گمرکات کشور باید در صدر لیست نیازهای کشور قرار گیرد. توجه به این نکته که استفاده از تکنولوژی های جدید نظارت خودرو و کانتینر از نظر امنیت داخلی و سلامت اقتصادی دیگر یک الزام است نه یک مزیت، می تواند مسیر را به درستی برای مسئولان ما آشکار سازد.
همان طور که قبلاً گفته شد، گمرک تنها متولی این امر نبوده و وزارت راه و شهرسازی، سازمان ملی استاندارد، سازمان بنادر و… از دیگر دست اندرکاران تجهیز گمرکات تلقی می شوند. جناب آقای دکتر سید علی مدنی زاده، کاهش زمان ترخیص، هوشمندسازی و تجهیز گمرکات به دستگاههای آشکارساز را از برنامه های وزارت خود قرار داده اند. سؤال اینست که با توجه به وجود برخی دستگاههای اشعه ایکس کانتینری ساخت داخل در گمرکات کشور که حتی بعد از گذشت پنج سال از شروع بهره برداری، به علت کیفیت پایین و عدم رعایت استانداردهای لازم، هنوز به شکل رسمی توسط گمرک مورد پذیرش و تحویل گیری قرار نگرفته اند؛ و همین طور با درنظرگرفتن موارد عینی مانند عملکرد نامطلوب دستگاه مستقر در گمرک اینچه برون که به علت پشتیبانی ضعیف تولیدکننده، تنها در سال ۱۴۰۳ بالاتر از ۲۰۰ روز خرابی را تجربه کرده بود، به چه علت مجوز واردات نمونه های خارجی با کیفیت و دارای استانداردهای بین المللی برای رفع این نقیصه مهم امنیتی و اقتصادی صادر نمی شود؟
به همین خاطر سیاست گذاران این امر با توجه به تجربه خود موظف به انتخاب یکی از دو مسیر خودکفایی یا اتکا بر واردات هستند. در صورت تصمیم به ادامه مسیر فعلی، دولت باید راهبرد اصلی خودرا بر محور «تحول بنیادین در صنعت داخلی» با اتخاذ سیاستهای حمایتی هدفمند متمرکز کند تا ضمن پیشرفت کیفی تولیدکنندگان، چالش های امنیتی ناشی از وابستگی به فناوری خارجی را کم کند. این امر علاوه بر شناخت توان واقعی تولیدکنندگان داخلی، نیازمند تعهد تولیدکنندگان نسبت به کیفیت، تیراژ و پشتیبانی فنی دستگاه ها نیز هست. مسیر دیگر تمرکز بر واردات دستگاههای ایکس - ری خارجی است که با خرید یا مونتاژ این دستگاه ها، در مدت زمان کوتاهی میتوان تمام گمرکات کشور را تجهیز کرد؛ اما تجربه غیرفعال شدن دسته جمعی دستگاههای وارداتی در ساعات مشخص، نگرانی های امنیتی زیادی را به دنبال داشته است.
این چالش ها در حالی مطرح می شود که این نقصها گسترده، علاوه بر ایجاد اختلال در پروسه ترخیص کالا و افزایش زمان توقف کانتینرها، می تواند منجر به نقص در کنترل و بازرسی دقیق محموله ها و تهدید امنیت ملی و اقتصادی کشور شود.
یادداشت از علیرضا نجفلی کارشناس و تحلیل گر اقتصادی
خلاصه اینکه این اسکنرها می توانند با عنایت به ترافیک و نیاز گمرکات، جابه جا شده و در مواقع حساس نیز در جاده های داخل یا خارج از شهر برای شناسایی مواد مخدر و تجهیزات مخرب در انواع خودرو ها نیز استفاده شوند. تجهیز گمرکات کشور به دستگاههای ایکس - ری داخلی، خواسته چندین ساله دولت ها بوده است؛ ولی با عنایت به عملکرد تولیدکنندگان داخلی این خواسته به طور فاجعه باری درحال انجام می باشد به صورتی که طبق گزارش ارزیابی عملکرد سازمان اداری و استخدامی کشور، از ۱۳ دستگاه ایکس - ری کامیونی و کانتینری موردنیاز کشور در سال ۱۴۰۳، تنها ۲ دستگاه توسط شرکتهای تولیدکننده داخلی ساخته و تحویل داده شده است که فاصله بسیار زیادی با تعداد کل دستگاههای آشکارساز موردنیاز کل کشور دارد. باوجود تحریم ها واردات این دستگاهها قطعا با چالش روبه رو خواهد شد که باید با مونتاژ یا واردات از کشور ثالث کار را حل کرد؛ همچنین توجه به اینکه کشور با محدودیت های ارزی رو به رو است، امکان دارد واردات اسکنرها را به نبود منابع مالی نسبت دهند؛ اما اگر سرمایه گذاری در جای درست صورت گیرد، تجهیز گمرکات کشور باید در صدر فهرست نیازهای کشور قرار گیرد.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب