باز تعریف نقش ایران در مناسبات جهانی با اتکا به دیپلماسی اقتصادی
وبی کارت: در سالیان اخیر و با شدت گرفتن تحریم ها مقابل ایران، سیاست گذاران اقتصادی کشور با نگاهی جدید و دیپلماسی فعال اقتصادی، مسیر تازه ای برای تعامل جهانی گشوده اند.
به گزارش وبی کارت به نقل از مهر در حالیکه تحریم های آمریکا همچنان به اقتصاد ایران فشار می آورد، شواهد و مستندات نشان داده است که دولت فعلی با اتخاذ نگاهی مثبت به دیپلماسی اقتصادی، توانسته نه تنها راه های بقا، بلکه حتی مسیرهایی برای بازیابی و گسترش مناسبات اقتصادی ایران با جهان را شکل دهد. موفقیت این دیپلماسی بخصوص در چارچوب توافق نامه های منطقه ای و استقبال کشورهای دیگر از همکاری با ایران، به شکست نسبی برخی سیاستهای تحریمی آمریکا منجر گردیده است.
دستاوردهای دیپلماسی نوین اقتصادی
یکی از محورهای اصلی راهبرد جدید دولت، تغییر نگرش از «مقاومت صرف» به «تعامل سازنده» در زمینه اقتصاد بین الملل است. دولت با شناخت دقیق ظرفیتهای اقتصادی و راه های دور زدن تحریم، به سراغ تقویت روابط با کشورهای همسایه و بلوک های اقتصادی همچون اکو، شانگهای و اخیراً بریکس رفته است. افزایش صادرات غیرنفتی، تقویت زیرساخت های تجاری، قراردادهای سرمایه گذاری مشترک و پیگیری سیاست تهاتر، بخشی از این دستاوردهاست.
در سال قبل ارزش صادرات غیر نفتی ایران به برخی کشورهای منطقه به بالاترین میزان دهه اخیر رسیده است. همکاری با بازیگران مهمی چون چین و روسیه در چارچوب قراردادهای بلندمدت، بخصوص در حوزه انرژی و زیرساخت، نوید بخش آینده ای متفاوت بر پایه مشارکت های برد-برد است.
نگاه مثبت دولت به دیپلماسی اقتصادی؛ تغییر زمین بازی
در تحلیل سیاستهای دولت فعلی، یک تحول کلیدی مشهود است: دولت سیگنال های شفافی بر مبنای ترجیح دیپلماسی اقتصادی به تنش آفرینی سیاسی مخابره می کند. این نگاه مثبت نه تنها در اسناد بالادستی، بلکه در عملکرد دستگاه دیپلماسی و وزارت صمت آشکار است:
تمرکز بر صادرات کالاهای جدید و دانش بنیان؛ فعال سازی چهره های اقتصادی در مأموریت های سفارتخانه ها؛ تصویب سیاست هایی برای تسهیل ورود سرمایه خارجی نوعی بازبینی بنیادین است که مقاومت اقتصادی سنتی را به تعامل اقتصادی سازنده بدل کرده است.
اینجا نقطه ای است که حتی خیلی از اقتصاددانان منتقد هم بر لزوم این تحول اذعان دارند. به قول دکتر فرهاد مهری، استاد اقتصاد بین الملل:
«اولین و حیاتی ترین گام عبور از بحران تحریم، تعریف مجدد نقش دولت از بازیگر سیاسی به بازیگر اقتصادی در زمینه سیاست خارجی بود. نتیجه این تغییر نگرش را در آمار صادرات و حجم سرمایه گذاری خارجی ملموس است.»
توسعه همکاریهای اقتصادی ایران در زمینه جهانی
افزایش مذاکرات، سفرهای رسمی اقتصادی و انعقاد تفاهمنامه ها با کشورهای آسیایی، آفریقایی و حتی اروپایی، نمایان گر اشتیاق و نیاز مشترک به مشارکت است. دولت طی دو سال قبل با امضای توافق های چندجانبه در حوزه انرژی، حمل و نقل و تبادلات مالی، کوشیده موقعیت ایران را از کشوری منزوی به بازیگری پیشران تبدیل کند.
برگزاری نشست های مشترک با اعضای اوپک در تهران و دیدارهای سطح بالای اقتصادی، فضای امیدواری مضاعفی را برای تقویت تجارت منطقه ای بوجود آورده است. نمایش اقتدار ایران در مجامع بین المللی، به قول کارشناسان، نه فقط ارزش نمادین بلکه اثر عملی در تصمیم گیری شرکای اقتصادی دارد.
همکاری های اقتصادی ایران با وجود تداوم تحریم ها
شاید بزرگ ترین چالش، پایایی همکاریهای اقتصادی با وجود تحریم های فزاینده باشد؛ اما تجربه سالهای اخیر نشان داده تحقق این مهم از مسیر خلاقیت و منطق اقتصادی امکان دارد. مهم ترین راهبردها عبارت اند از: استفاده از رمز ارز، تهاتر کالا و پیمان های پولی دوجانبه؛ بهره برداری از ظرفیت شرکتهای خصوصی و دانش بنیان برای ورود به بازارهای منطقه؛ ایجاد کنسرسیوم هایی با کشورهای هدف برای تولید مشترک و دور زدن برخی محدودیت های بانکی
همچنین صادرات خدمات فنی و مهندسی، محصولات کشاورزی و صنعتی به حوزه آسیای میانه، قفقاز و شمال آفریقا، همچون پیشران های مؤثر در ثبات نسبی رشد اقتصادی بوده است.
شکست نسبی سیاست تحریم ترامپ با استقبال جهانی از همکاری با ایران
سیاست “فشار حداکثری” دولت ترامپ نتوانست ایران را به حاشیه کامل براند. مدیریت هوشمندانه تعامل با کشورهایی چون روسیه، چین، ترکیه و هند، و استقبال اقتصادهای نوظهور از مشارکت با ایران، زمینه ای برای شکست تدریجی این سیاست فراهم آورد. آمارها نشان می دهد، خیلی از نهادها و کارشناسان بین المللی با وجود فشار سیاسی غرب، همچنان ایران را اقتصادی جذاب و پرظرفیت می دانند. تغییر ساختار صادرات، حضور در پروژه های انرژی آسیای مرکزی و نقش آفرینی در کریدور شمال-جنوب، حتی با وجود محدودیت ها، نشانه همین استقبال فعال است.
نقش آفرینی ایران در زمینه مناسبات اقتصادی جهانی و اوپک
حضور فعال ایران در اوپک، بعنوان کشوری تعیین کننده در سهمیه بندی و قیمت گذاری جهانی نفت، پیام مهمی به بازارهای بین المللی ارسال کرده است. باوجود تحریم ها، ایران با اتکا به ظرفیتهای فناوری و مذاکره، نقش خویش را در توازن بازار انرژی حفظ نموده است. افزون بر این حضور در ائتلاف های نوظهور اقتصادی، همچون بریکس پلاس و قراردادهای منطقه ای، زمینه ساز تعریف مجدد نقش ایران بعنوان «لولای اتصال شرق و غرب» شده است.
دستاوردهای نشست های بین المللی؛ تضعیف سیاست فشار حداکثری آمریکا
نشست های برگزارشده، همچون نشست اخیر اوپک در تهران، علاوه بر تبادل تجربیات کارشناسی، مشروعیت بین المللی همکاری با ایران و کاهش اثرگذاری انزوای اقتصادی را رقم زده است. این نشست ها نه فقط ایران بلکه سایر اعضا را هم در مقابل تاثیرپذیری از تک قطبی گری اقتصادی آمریکا محافظت می کند. به عقیده کارشناسان، حضور هیات های مختلف خارجی در این جلسه ها و انعقاد تفاهمنامه های چندجانبه مهم، مهم ترین ضربه به پروژه “انزواسازی” ایران در بازار جهانی بوده است.
بازسازی و احیای جایگاه ایران در مناسبات اقتصادی منطقه ای و جهانی؛ یک لزوم راهبردی
برای آن که ایران بتواند جایگاه شایسته منطقه ای و جهانی خویش را بازسازی کند، سه راهبرد کلانی باید دنبال شود: تنوع بخشی به مبادلات: خروج از اقتصاد تک محصولی و توجه ویژه به صادرات کالاهای فناورانه و خدمات محور. آموزش و توانمندسازی بخش خصوصی: حمایت واقعی از شرکتهای دانش بنیان، کارآفرینان و فعالان صادراتی. ایجاد اعتماد در فضای سرمایه گذاری: افزایش شفافیت و ثبات مقررات، نقش آفرینی پررنگ تر در زنجیره های ارزش جهانی و بهبود زیرساخت های تبادل مالی.
فرهاد مهری، کارشناس اقتصاد بین الملل در همین رابطه به خبرنگار مهر می گوید «باور ما بر اینست که اقتصاد ایران با وجود محدودیت های جدی، از ظرفیتهای پنهان اما عظیمی بخصوص در حوزه نیروی متخصص و بازارهای منطقه ای برخوردار می باشد. دولت اگر بتواند روند دیپلماسی اقتصادی را ادامه دهد، ضمن حفظ استقلال، میتوان سهم ایران در مناسبات کلان جهانی را احیا و حتی ارتقا داد. ما شاهدیم که با تغییر نگاه جهانی به سیاستهای آمریکا، دوره انزوای اقتصادی ایران به سر رسیده است.»
وی ادامه می دهد باآنکه تحریم های خارجی همچنان چالش هایی جدی ایجاد می کنند، اما حقیقت آن است که ایران با تغییر رویکرد از انفعال به دیپلماسی اقتصادی فعال، موفق شده شکست سیاست فشار حداکثری را رقم زند و نشانه ها حکایت کننده از بازسازی موقعیت اقتصادی کشور در منطقه و جهان است. اهمیت استمرار این روند و تکمیل اجزای نقشه راه توسعه، تعیین کننده موفقیت نهائی در عبور از گردنه تحریم و بازگشت به جایگاه شایسته در نظام اقتصادی جهانی خواهد بود.
این کارشناس اقتصادی تصریح می کند در مجموع، آنچه طی سالهای اخیر بر اقتصاد ایران گذشته، نمونه ای کم نظیر از تاب آوری اقتصاد یک کشور در مقابل شدیدترین فشارها و تغییر رویکردها در حوزه سیاستگذاری است. مقاومت و پایداری صرف دیگر پاسخگو نبود و دولت، تحت فشار تشدید تحریم ها و سیاستهای فشار حداکثری آمریکا به رهبری ترامپ، ناچار شد به لزوم تعریف مجدد جایگاه اقتصادی ایران تن دهد. نتیجه این تغییر نگرش، تولد یک رویکرد دیپلماسی اقتصادی فعال—و نه منفعل—بود؛ نگاهی که تحرک جدیدی به بدنه اقتصادی کشور داد و فرصت های جدیدی خلق کرد.
تجربه تحول آفرین نگاه دولت به دیپلماسی اقتصادی
به گفته مهری دولت فعلی با عبور از سایه سیاست زدگی صرف و اتکا بر ظرفیتهای اقتصادی کشور، دیپلماسی اقتصادی را به اصلی ترین محور تعاملات خارجی بدل کرده است. تقویت تجارت منطقه ای و جهانی، پشتیبانی از صادرات کالاهای با ارزش افزوده بیشتر، جلب مشارکت شرکتهای خارجی و جذب سرمایه گذاری، همگی محصول همین نگاه نو است. حقیقت اینست که اگر این مسیر ادامه یابد، ایران می تواند، حتی در شرایط تحریم، به مرور سهم خویش را از اقتصاد منطقه ای و جهانی بازیابد.
توسعه همکاری با جهان؛ راهی هموار ولی با چالش دائمی
مهری تصریح کرد: مبحث توسعه همکاریهای اقتصادی ایران با کشورهای دیگر همسایه یا فرامنطقه ای در دوران تحریم، همواره با فراز و فرود همراه بوده است. این همکاری ها با مقاومت از جانب غرب و اعمال فشارهای گسترده مواجه بوده اما تحرک فوق العاده بخش خصوصی، خلاقیت در تأمین مالی و صادرات غیرنفتی، و پیگیری سیاستهای تهاتری عملا ایران را از تله رکود خارج کرد. حالا بازارهای هدف ایران نه فقط به عراق، ترکیه و افغانستان محدود نیست بلکه فراتر رفته و کشورهای آسیای مرکزی، چین، روسیه و شرکای جدیدی در آفریقا را هم در بر گرفته است. این ها نشانه آن است که اقتصاد ایران درحال درهم شکستن مرزهای سنتی و ایجاد یک سیستم همکاری متنوع است.
عبور هوشمندانه از تحریم؛ نه توقف، بلکه تغییر مسیر
این کارشناس اقتصادی اظهار نمود: همکاری با کشورهای مختلف، بخصوص قدرت های غیرغربی مانند چین، روسیه و هند، و اتکا به ابتکارهایی مثل تهاتر و پیمان های پولی دوجانبه، راهی عملی برای کاهش اثر تحریم بوده است. نکته مهم اینست که بخش قابل توجهی از اقتصاد جهان، همچنان تمایل به کار با ایران دارد، به شرطی که بستر حقوقی و زیرساخت های لازم فراهم باشد. با راه اندازی مراکز تجاری، دفاتر بازرگانی و بانکهای مشترک، ایران توانست از ظرفیتهای مغفول بهره برداری کند و چرخه تجارت تا حدی حفظ شد.
شکست سیاست تحریم ترامپ؛ حقیقت یا تبلیغ؟
در نهایت، شواهد قابل مشاهده و تحلیل کارشناسان اقتصادی، مؤید شکست نسبی سیاست فشار حداکثری آمریکا ضد ایران است. آمار تجارت خارجی، رشد صادرات غیرنفتی و تداوم فعالیت در بازار انرژی جهانی، نشان داده است این سیاست کمتر از آن چه آمریکا امیدوار بود کارگر افتاد. استقبال کشورهای منطقه ای و برخی قدرت های جهانی از تداوم همکاری عملی با ایران، مؤید ظرفیت و انعطاف بازار و سیاستمداران ایرانی بوده است. مسؤلان اقتصادی کشور با به کارگیری تمام امکانات، ضمن دفع فشار حداکثری، حتی هزینه های فشار را برای برخی طرف های غربی بالا برده اند. ایران توانست حتی در شرایط تحریم، نقش خویش را بعنوان یک عضو کلیدی اوپک و بازیگر مؤثر بازار جهانی نفت حفظ کند. اصرار ایران بر مشارکت فعال در نشست ها و چانه زنی های اجرایی و فنی، پیام بزرگی برای کشورها و بازارهای جهانی دارد: منزوی کردن تهران ممکن نیست. همینطور ورود ایران به پیمان های اقتصادی فرامنطقه ای مانند بریکس، یعنی گسترش دامنه اثرگذاری و کاهش وابستگی به سازوکارهای غربی.
اثرگذاری نشست ها و کنفرانس ها؛ از نماد تا عمل
نشست های اخیر در تهران، بخصوص کارگاه ها و جلسات رسمی اوپک و مجامع منطقه ای دیگر، نشان داد علاوه بر وجه نمادین، دستاوردهای عینی نظیر امضای تفاهمنامه ها، پیوندهای تجاری تازه و نزدیکی کشورهای مستقل به ایران را به دنبال داشته است. این نشست ها عملا نورافکن رسانه ای بین المللی را بسمت ایران معطوف کردند و خواسته یا ناخواسته نشان دادند رؤیای انزوای ایران محقق نشده است.
برای حفظ این وضعیت و ارتقا جایگاه ایران، باید اصلاحات ساختاری، تقویت شفافیت، توسعه صادرات فناوری محور، پشتیبانی از کارآفرینان، تنوع بخشی بازارها و مدرن سازی نظام مالی و بانکی پیگیرانه دنبال شود. برنامه های موقت یا واکنشی دیگر کافی نیست. آینده اقتصاد ایران وابسته به اینست که تا چه اندازه توان عبور از موانع ساختاری و پایداری اصلاحات را دارد. موفقیت در این راه مستلزم عزم ملی، استفاده از ظرفیتهای مردمی و پشتیبانی از بخش خصوصی است.
«ایران امروز، با همان ظرفیت متخصص، موقعیت ژئوپولیتیک، منابع انرژی و نیروی انسانی، اما با تجربه تحریم و بحران، به مرحله ای از بلوغ تاریخی رسیده که می تواند بازیگر مؤثر منطقه ای و بین المللی باشد. این موفقیت متکی بر ادامه دیپلماسی اقتصادی، اصلاح ساختارها و تعامل هدفمند در سیاست خارجی است. چشم انداز ایران، اگر بر مدار تعامل و نوآوری باقی بماند، امیدآفرین و رو به گسترش خواهد بود.»
در نتیجه، اقتصاد ایران مرحله ای مهم از گذار را تجربه می کند؛ مرحله ای که در آن قرار نیست صرفا با اتکا به نفت یا فقط با مقاومت، آینده را رقم بزند، بلکه با تلفیقی از دیپلماسی فعال، اصلاح ساختاری و جذب حداکثری فرصت های جدید، زمینه را برای بازگشت شایسته به عرصه اقتصاد جهانی فراهم آورد. آن چه امروز بعنوان «الگوی عبور از تحریم و بازیابی نقش جهانی» مطرح است، مدل تحلیلی مهمی هم برای سایر کشورهای تحت فشار و درحال توسعه خواهد بود.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب