گزارش وبی كارت؛
خطاهای پیشین حکمرانی آب سبب عبرت نشده است
با وجود نتایج منفی طرح های انتقال آبی که در سالهای قبل انجام شده است، اجرای طرح انتقال آب دریا را می توان اصرار بر اشتباهات گذشته حکمرانی آب دانست.
به گزارش وبی کارت به نقل از مهر، انتقال آب از یک حوضه به حوضه دیگر راهکاری بود که به همراه صنعتی شدن در قرن نوزدهم در دنیا اوج گرفت. نخستین پروژه انتقال آب در ایران برای نخستین بار در سال ۱۳۳۳ با نام تونل کوهرنگ اول انجام شد و پس از انقلاب اسلامی نیز این روش بعنوان چاره ای برای مسئله آب نواحی خشک مورد توجه قرار گرفت. اخیراً وزیر نیرو در هفتمین سفر رییس جمهور به استان فارس طرح انتقال آب خلیج فارس به این استان را مهم و حیاتی برشمرد و خبر افزایش سهم استان فارس در بهره برداری از آب دریا را از ۳۰۰ میلیون متر مکعب به ۴۰۰ میلیون متر مکعب اعلام نمود. طرح های انتقال آب توجیه اقتصادی - اجتماعی ندارند کارشناسان معتقدند بطور کلی طرح های انتقال آب نتیجه توجه بیش از حد به بعد مهندسی و فنی آب و بی توجهی به ابعاد انسانی آن، مانند ابعاد اقتصادی منطقه، اجتماعی و مردم شناسانه است. همچون دلایلی که برای اثبات توجیه پذیر نبودن این طرح ها عنوان می شود، می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱_ طرح های انتقال آب عمدتا بدون توجه لازم به نیازهای آتی حوضه مبدا ارائه می شود و در نتیجه اجرای آنها خسارت های جبران ناپذیری بر پیشرفت حوضه مبدا می گذارد و زمینه مهاجرت بیشتر را فراهم می آورد. از طرفی حوضه مقصد گزینه مناسبی برای ورود مهاجرین خواهد بود و به تدریج با افزایش جمعیت مناطق این حوضه ها، آب انتقال یافته پاسخ دهنده نیاز جمعیت جدید نخواهد بود و چالش کم آبی در حوضه انتقالی به قوت خود باقی خواهد ماند. بطور مثال طرح انتقال آب به اصفهان درگذر زمان نیاز این استان به آب را شدت بخشیده است و می توان گفت امروز اصفهان تشنه تر از گذشته است.
همچنین با افزایش نیاز حوضه مقصد و افزایش ظرفیت حجم آب خروجی از حوضه مبدا چالش های این حوضه مانند احساس تبعیض، نارضایتی و مهاجرت را تشدید خواهد نمود. مهاجرت گسترده از حوضه مبدا سبب خالی و متروکه شدن روستاها، و جذابیت حوضه مقصد برای مهاجرین سبب افزایش حاشیه نشینی خواهد شد.
۲- همین طور انتقال آب سبب افزایش توقعات مردم در سایر مناطق کشور بمنظور تصویب و اجرای پروژه های مشابه برای آنان می شود و در نهایت سیاست بازی و لابی گری تعیین کننده نقاط هدف پروژه های انتقال آب خواهند بود. باتوجه به هزینه های سنگین انجام این پروژه ها، طبیعتاً توان مالی و اجرائی لازم در کشور جهت برآورد این توقعات وجود ندارد و سبب نارضایتی همیشگی قسمتی از مردم از حاکمیت می شود.
۳- انتقال آب، موجب ایجاد حس نارضایتی و تبعیض در مردمی می شود که در مبدا یا در راه انتقال آب، سکونت دارند. همین حس تبعیض ممکنست منجر به بروز برخی رفتارهای تقابل جویانه، نظیر اقدامات خرابکارانه در راه انتقال آب شود. طرح های انتقالی آب بدون در نظر گرفتن اجتماعات مردم دو حوضه مبدا و مقصد انجام می شود. همین طور در مواقع خشکسالی که هر دو حوضه مبدا و مقصد کم آب شده و نیاز آبی آنها تشدید می شود طرح انتقال آب زمینه منازعات و درگیری ها بر سر تقسیم آب را به وجود می آورد، در حقیقت علاوه بر درگیری مردم با حاکمیت متأسفانه درگیری مردم با مردم نیز دور از چشم نخواهد بود که نمونه های آنرا در دهه اخیر در استانهای مرکزی کشور مشاهده شده است.
تجربه نگاری طرح های انتقال آب در ایران و کشورهای مختلف
در سایر کشورها نیز طرح های انتقال آب سبب ایجاد موج های مهاجرتی و افزایش حاشیه نشینی و فقر شده است، برای مثال طرح انتقال آب در چین (پروژه Eastern، middle and western Routes) سبب مهاجرت و بی خانمانی نیم میلیون نفر از جمعیت حوضه مبدا شد. همین طور اجرای طرح انتقال آب (پروژه Ogoki) در آمریکای شمالی فقر و مهاجرت را در حوضه مبدا افزایش داده است و یا پروژه انتقال آب از لاس وگاس به نوادا تأثیرات مخربی بر زندگی روستاییان داشته است. در آمریکا و روسیه هم طرح های انتقال آب به سبب آثار و نتایج گوناگون منفی و ناگوار در نیمه راه تعطیل شده اند.
در ایران نیز مسئله انتقال آب همیشه محل تنش ها و منازعات و ایجاد بحران های سیاسی – اجتماعی – امنیتی بوده است. در همین راستا می توان به اعتراض مردم آبادان به انتقال آب کارون به فلات مرکزی در سال ۱۳۷۹، اعتراضات مردم چهارمحال بختیاری به طرح انتقال آب بهشت آباد و اعتراض مردم خوزستان در سال ۱۳۹۲ اشاره نمود. همین طور اعتراض کشاورزان شرق اصفهان به انتقال آب زاینده رود به یزد در سال ۱۳۹۱ تجربه تلخی از حکمرانی ضعیف آب در کشور است و البته که اعتراضات و تحصن کشاورزان شرق اصفهان در این جهت همچنان ادامه دارد.
علی رغم عبرت های ناشی از طرح های انتقال آب که از گذشته پیش روی کشور است، این ایام باز هم طرح انتقال آب استان فارس بدون ارزیابی در همه جوانب خصوصاً ابعاد اجتماعی در حال پیگیری است.
چه باید کرد؟ نتایج یک بررسی علمی از پروژه های انتقال آب در سرتاسر جهان نشان میدهد که ادامه کم آبی نباید توجیهی برای طرح های انتقال آب بین حوضه ای باشد. بدین جهت می بایست اقدامات متفاوتی در بخش های مختلف صنعتی، خانگی و کشاورزی برای حل بحران آب انجام پذیرد. استفاده از منابع آب جایگزین، تغییر الگوی مصرف، کاهش تلفات آب، افزایش راندمان فن آوری، اعمال صحیح سیاستهای آب مجازی، ارجاع صنایع آب بر از نواحی خشک کشور به استانهای پر آب و ساحلی، اصلاح الگوی کشت، آموزش و سرمایه گذاری و در نهایت مدیریت سازگار منابع آب همچون راهکارهای جایگزین انتقال آب است. همین طور توجه به راهکارهای بومی می تواند در موضوع کم آبی تأثیرگذار باشد. علاوه بر این اصلاح کشاورزی و شبکه های توزیع چه از نظر هزینه و چه از نظر میزان آب حفظ شده نسبت به انتقالِ آب کاملاً بهینه تر است. در کنار موارد فوق الذکر، توجه و تمرکز بر توسعه ساحل محور، به ویژه سواحل جنوبی مکران را می توان بعنوان یک راه حل راهبردی در نظر گرفت. راهکاری که توسط مقام معظم رهبری در سیاست های ابلاغی برنامه ششم توسعه هم تاکید شد. هرچند بنظر می رسد هم اکنون راه حل کوتاه مدت طرح های انتقال آب دریا که در امتداد توسعه ساحل محور قرار ندارد، اولویت دارد.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب